Донор болу қауіпсіз бе? Донорлық қан мен плазманы құю кезінде АИТВ жұқтырып алу мүмкін бе? 

Донор болу – қауіпсіз!

 АИТВ-ны жұқтыру тұрғысынан қан тапсыру донор үшін ешқандай қауіп төндірмейді. Барлық манипуляциялар қатаң стерильденген медициналық құралдармен және негізгі қауіпсіздік ережелеріне сәйкес орындалады. Қазақстан Республикасы денсаулық сақтау Министрлігінің ресми деректер бойынша 2007 жылдан бастап донорлық кезінде адамдардың АИТВ жұқтыру жағдайлары тіркелген жоқ.

Қан қызметіндегі инфекциялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету жүйесі қорғау шараларының тұтас кешенін білдіреді. Бірінші кезеңде донорлыққа жауапты, донорлар мен тұлғалар жөніндегі ақпараттық деректер базасы арқылы тексеру жүргізіледі. Екінші кезеңде әлеуетті донорлар «қауіпті мінез – құлық» факторларын - есірткіге тәуелділікті, қорғансыз жыныстық қатынастарды, дәстүрлі емес жыныстық бағдарды және т. б. анықтау мақсатында міндетті құпия сауалнамадан өтеді. Осыдан кейін әлеуетті донор терапевтке тексеруге жіберіледі, оның барысында дәрігер сауалнаманы талдайды, тексеру жүргізеді, қосымша сұрақтар қояды.

 Донорлық қан мен оның компоненттерін дайындау кезінде мамандардың пікірінше, мүлдем қауіпсіз болып табылатын тиімді аппараттық әдістер қолданылады.

 Қазақстанда халықаралық стандартқа сәйкес трансфузиялық инфекциялар маркерлеріне донорлық қанның екі сатылы скринингі жүзеге асырылуда.

 Бұдан басқа, реагенттер мен қан үлгілерін өз бетінше басқаратын және зерттеу нәтижелеріне адам факторының әсерін толығымен жоятын толық автоматтандырылған жабдықта донорлық қан зерттеулерін жүргізу талабы нормативтік түрде бекітілген. Сондай-ақ, медициналық ұйымдардың жұмысына шағымдар туындаған жағдайда арбитраждық зерттеулер жүргізу үшін әр донациядан қан үлгілерін 3 жылға мұрағаттау талабы бекітілген.

 Қан орталықтарындағы автоматтандырылған ақпараттық бағдарлама оның қауіпсіздігін растайтын зертханалық зерттеулердің нәтижелерін алмай, қан компоненттерін емдеу желісіне шығаруға мүмкіндік бермейтіндей етіп жасалған.

 Сонымен қатар, қан компоненттерін қосымша өңдеу әдістері де қолданылады – карантиндеу, вирусинактивация, лейкофильтрация.

 Донорларды АИТВ-ға тестілеу.

Қолданыстағы заңнамаға сәйкес, донор болғысы келетін барлық адамдар міндетті түрде АИТВ-ға тексерілуі тиіс. Тексеруден бас тартқан жағдайда адам донор бола алмайды. Егер талдау барысында АИТВ-инфекциясы анықталса, адам донорлықтан мерзімсіз шеттетіледі. Донорлық қаннан плазма препараттарының қауіпсіздігін қамтамасыз ететін арнайы жүйе бар. АИТВ-ға алғашқы тексеруден кейін донор алты ай бойы қадағаланады, содан кейін АИТВ-ға тест қайталанады. Бұл зерттеу қандағы вирусты түзете алмайтын «серологиялық терезе» кезеңін болдырмау үшін жасалады. Қайта тексерілгенге дейін донорлық плазма арнайы үй-жайда сақталады. АИТВ-ға қайталама талдау теріс болған жағдайда ғана плазманың бірінші порциясын клиникалық практикада пайдалануға болады. Ең сенімді нәтижеге қол жеткізу үшін донорлар ең сапалы заманауи тест жүйелерімен тексеріледі.

 Донорлық қанды зерттеу.

 Әрбір тапсырылған қан дозасын былайша зерттейді:

• қан тобын (АВ0, Rh - және Kell) жүйелері бойынша анықтайды;
• эритроциттерге антиденелердің болуына және гемотрансмиссивті инфекциялар: В гепатиті, С гепатиті, мерез және АИТВ-1, 2 маркерлерінің болуына тестіленеді.

Бастапқы донорда қан тобын АВ0 жүйесі бойынша алғашқы барған кезде анықтайды, өйткені анықтау медициналық тексеру барысында экспресс-әдіспен жүргізіледі және кейіннен зертханада тексеріледі. Донордың саусағынан алынған қан тамшысына қан тапсырмас бұрын гемоглобин деңгейі де анықталады.

 Қанның қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында әрбір тапсырылған қан дозасы үшін Қазақстан Республикасының аумағында тіркелген және қолдануға рұқсат етілген мынадай талдау әдістері жүргізіледі:

 1) иммунологиялық зерттеу-иммуноферментті талдау( ИФТ); иммунохемилюминесценттік талдау (ИХЛТ); пассивті гемагглютинация реакциясы (ПГР); иммуноблотинг (ИБ);

2) молекулалық-биологиялық зерттеу - полимеразды-тізбекті реакция (ПТР).

Донорлық қан үлгілерін АИТВ-1,2, В, С гепатиттеріне, мерезге зертханалық зерттеу жабық үлгідегі автоматты талдауыштарда екі кезеңде жүзеге асырылады:

 I кезең - АИТВ-1,2, СВГ, ВВГ, мерез маркерлерінің болуын ИФТ немесе ИХЛТ әдістерімен иммунологиялық зерттеу;

II кезең - донорлық қан үлгілерін АИТВ-1,2 РНҚ, СВГ және ВВГ ДНҚ болуына молекулярлық-биологиялық зерттеу I кезеңде ПТР әдісімен теріс нәтиже кезінде жүргізіледі.

Донорлық қан үлгілерінің инфекциялық қауіпсіздігі туралы шұғыл нәтиже алу қажет болған кезде иммунологиялық және молекулярлық-биологиялық зерттеулерді қатар жүргізуге жол беріледі.

 Иммунологиялық және молекулярлық-биологиялық зерттеулер жүргізу кезінде донорлық қан үлгілерін зерттеудің теріс нәтижелерін алу донорлардың қанын зерттелген инфекцияларға қатысты инфекцияланбаған деп есептеуге негіз болып табылады.

 Донорлық қанның бастапқы оң үлгілеріне В,С гепатиттері, мерез, АИТВ маркерлерінің болуына қайталама және растайтын зерттеулер жүргізгеннен кейін теріс нәтиже алынған кезде донор кейіннен бақылау иммунологиялық және молекулярлық-биологиялық зерттеумен 6 ай мерзімге қанды донациялаудан шеттетіледі.

 Донорлық қанның бастапқы оң үлгілеріне В,С гепатиттері, мерез, АИТВ маркерлерінің болуына қайталама және растайтын зерттеулер жүргізгеннен кейін теріс нәтиже алынған кезде донор кейіннен бақылау иммунологиялық және молекулярлық-биологиялық зерттеумен 6 ай мерзімге қанды донациялаудан шеттетіледі.

 Қан компоненттері алғашқы скринингтің күмәнді немесе оң нәтижелерін алғаннан кейін алғашқы үш тәулік ішінде кәдеге жаратылады.

 Осы мерзім өткеннен кейін донор қайта келген кезде қан донорлығына жіберу теріс бақылау талдауларын алғаннан кейін ғана жүзеге асырылады.

 6 айдан кейін серологиялық бақылау кезінде инфекциялар маркерлеріне белгісіз немесе оң нәтижелер алынған кезде донор донорлықтан мерзімсіз шеттетіледі.

 Перифериялық қанның гемопоэздік дің жасушаларының донорларын қоспағанда, В, С гепатиттері мен мерез маркерлерінің болуына қайталама және растайтын зерттеуде оң нәтиже алынған кезде донорлық қан үлгісі жұқтырылған деп танылады, донорлық қан компоненттері жойылады, донор донорлықтан мерзімсіз шеттетіледі.

 АИТВ-ға антиденелердің болуына қайта зерттеуде оң нәтиже алынған кезде қан компоненттері жойылады, донор ЖИТС профилактикасы және оған қарсы күрес жөніндегі орталықтың зертханасынан нәтиже алғанға дейін донорлықтан шеттетіледі. ЖИТС профилактикасы және оған қарсы күрес жөніндегі орталықтың зертханасынан оң нәтижелер алынған кезде донор донорлықтан мерзімсіз шеттетіледі, теріс нәтиже алынған кезде донор 6 айға шеттетіледі. Осы мерзім өткеннен кейін донор қайта келген кезде донорлыққа жіберу теріс бақылау талдауларын алғаннан кейін ғана жүзеге асырылады.

 Қан орталықтары донорлық қанның АИТВ инфекциясына скринингінің алғашқы оң нәтижелерін алған кезде қан үлгілері облыстық және қалалық ЖИТС орталықтарына жіберіледі. ЖИТС ОО-ның сұрау салуы бойынша нәтижесі расталған әрбір донор бойынша қан орталықтары эпидемиологиялық тексеру үшін материалдарды ұсынады. Бұл ретте жұқтырған донордан алынған барлық қан компоненттері есептен шығарылады және кәдеге жаратылады. АИТВ инфекциясының анықталған әрбір жағдайы бойынша ақпарат ресми түрде Республиканың барлық өңірлік қан орталықтарына беріледі. Жұқтырған адамдар туралы мәліметтер донорлықтан өмір бойы айыру үшін донорлардың ақпараттық дерекқорына енгізіледі.

 Ақпарат медициналық этика және құпиялылық ережелерін сақтай отырып беріледі.

 Қан үлгілерін сақтау санкцияланған рұқсаты бар үй-жайда және биологиялық қауіпсіздік шараларын сақтай отырып жүзеге асырылады. Сақтау мерзімі өткеннен кейін қан үлгілерін кәдеге жарату актісі негізінде кәдеге жарату жүргізіледі.

«Облыстық қан орталығы» ШЖҚ КМК эпидемиолог-дәрігері Талғат Жамбылұлы Сартаев.

Жария ету — болашаққа жол

2014 жылғы 01 қыркүйекте елімізде  «Қазақстан Республикасы азаматтарының, оралмандардың және Қазақстан Республикасында тұруға ықтиярхаты бар тұлғалардың мүлікті жария етуіне байланысты оларға рақымшылық жасау туралы» Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес ресми түрде капитал мен мүлікті жария ету басталды.

Мүлікті жария ету дегеніміз – табысты жасыру мақсатында заңды экономикалық айналымнан шығарылған және (немесе) Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес ресімделген не тиесілі емес тұлғаға ресімделген мүлікке құқықтарды мемлекеттің тану рәсімі.

Ел Президенті Н.Ә.Назарбаев мүлікті жария етудің соңғы мүмкіндігін пайдалануға шақырды және жария ету бойынша өткізіліп отырған науқан соңғы болатынын хабарлады.

«Бұған дейінгі талпыныстарға қарағанда бұл науқан жалпыға бірдей дерлік мағлұмдау енгізілгенге дейін әрекет етуі тиіс. Бағдарламаның жылдамдығын, құпиялылығын, объективтілігін, нарықтылығын қамтамасыз ету қажет» - деді Мемлекет басшысы.

Қазақстанда жария ету екі мәрте өткізіледі. 2001 жылы ақшаны жария ету өтті. Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің деректері бойынша оның барысында заңды айналымға 480 миллионнан астам АҚШ доллары қайтарылды.

2006-2007 жылдары ақшадан басқа жылжымалы және жылжымайтын мүлік те жария етілді. Ақша түрінде науқаннан түскен пайда шамамен 845 миллиард теңгені немесе 7 миллиардқа жуық АҚШ долларын құрады, яғни сол жылдың ЖІӨ-іне шаққанда 8,3 пайыз болды. Екінші науқанның тағы бір ерекшелігі жария еткені үшін алым жиналды. Соның арқасында ел бюджетіне шамамен 60 миллиард теңге түсті.

Бұл жария ету науқанының ерекшелігі – жария ету науқанының біріншісінде тек банк шоттарындағы ақшаны, екіншісінде мүлік пен ақшаны көрсету мақсаты көзделсе, бүгінгі жария ету науқанында жария етілетін ақшалар табыс болып танылмайды, оларға ешқандай салық салынбайды, бірақ бұл ақша банк шоттарына түсуі және экономика барысында, атап айтқанда бес жыл ішінде жұмыс істеуі керек немесе олар заңды инвестициялық құралдарға жіберілуі мүмкін.

Жария ету нәтижелерінен мемлекет сыртқы және ішкі қор көздерінен жұмыс істемейтін қаражат түсімін күтуде, ол экономиканы кредиттеуді арттыруға, көлеңкелі айналым көлемін азайтуға негіз болады, сондай-ақ Қазақстан азаматтары үшін де, жалпы ел экономикасының дамуы үшін оң әсер ететін бюджет түсімдерінің ұлғаюына ашады.

Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті күніне арналған мақала

     Бізге облыстық қан орталығының қызметкерлеріне Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың ұлы жоспарлары және тиімді қызметі жақын және түсінікті. Мемлекет басшысы Тәуелсіздіктің бірінші күндерінен бастап бірлігімізді нығайтып келеді. Енді міне, бастан өткен сынақтар мен қиындықтар биігінен қарай отырып, халқымыз сайлаған Мемлекет басшысының таңдап алған бағытының дұрыстығын сеніммен айтуға болады. Елбасының даналығы осындай үлкен сыннан өтті. Бүгін біз – бір халықпыз. Біз өзіміздің таңдап алған сенімді жолымызбен болашаққа қарай адымдап келеміз. Біз «Қазақстан-2050» Стратегиясын жүзеге асыру үстіндеміз. Өзіміздің экономикамызды, әлеуметтік саламызды, мәдениетімізді дамыту үстіндеміз. Біз Мәңгілік Елді құрудамыз.

      2010 жылы республикалық бюджет есебінен «100 мектеп, 100 аурухана» президенттік бағдарлама бойынша пайдалануға Облыстық қан орталығы берілді. Жаңа мекеме заманауй әлемдік стандарттарға сәйкес бірегей технологиялық жабдықтармен жабдықталған. Барлық жұмыс кезеңдері қан алудан бастап дайын өнім шыққанға дейін,  деректерді орталығының бірыңғай ақпараттық жүйесіне беру тұрақты бақылауда, ол  талаптарына сәйкес келмейтін өнімді пайдалану мүмкіндігін бермейді. Бұл орталық — біздің облыстың мақтанышы.

      Мемлекет басшысының таңдап алған негізгі бағдары - халыққа медициналық қызмет көрсетудің тиімділігін арттыру, өмір сүру сапасы мен ұзақтығын ұлғайту. Оның «Қазақстан-2050» Стратегиясын іске асыру біздің еліміздің игілігі үшін бағытталған жаңа жетістіктерге бәрімізді шабыттандырады. Стратегия - күннен күнге, жылдан жылға елімізді, қазақстандықтардың өмірін жарқын ете түсетін нақты практикалық істер бағдарламасы.

Облыстық қан орталығының әкімшілігі

Бүгінгі күні, бірде-бір заманауи клиника донор қанының аллогендік компоненттерінің трансфузиясын айналып өте алмайды. Қан құю – пациентті емдеуде маңызды бөлігі болып табылады, ал белгілі бір жағдайларда өмірді сақтап қалуға немесе денсаулықты сақтап қалудың жалғыз құралы болып табылады.

Қан орталығының міндеті сапалы  донорлық қан компоненттерімен қамтамасыз ету болып табылады. Сапалы  қан компоненттерін өндіру үшін, сапалы донорлар іріктеп алу қажет.

18 жасқа толған, қарсы көрсетілімдері жоқ жеке тұлға қан мен оның компоненттерінің доноры бола алады. Донорлардың негізгі көпшілігі  созылмалы аурулармен ең аз ауыратын, 20-30 жас аралығындағылар. Соңғы  уақытта донорлық белсенділік бұқаралық ақпарат құралдарында, донорлықты насихаттауды тоқтату, әлеуметтік-экономикалық өзгерістер, тұрғындардың денсаулығына әсер етіп отырған экологияның нашарлауы, донорларға адамгершілік  стимулдар мен кепілдіктердің болмауы, АИТВ науқастардың санының өсуі есебінен төмендеп кетті. Осылармен байланысты донорлықтан бас тартушылар саны өсті.

Қан донорлығына тері-венерологиялық, наркологиялық, психиатриялық, онкологиялық, туберкулез диспансерлерінде есепте тұратындар, бас бостандығынан айыру орындарында жүргендер, ағзалары алып тастауға ота жасалғандар, жұқпалы аурулармен: гепатиттер, АИТВ науқастанғандар; декомпенсация сатысындағы ішкі органдары патологиясы және т.б. науқастанғандар жіберілмейді.

Қан тапсырудан уақытша аластатылғандар да бар: ереже бойынша 4 айдан артық емес; ота жасалғандар (аппендэктамия, амбулаторлық хирургия), татуировкалар, тіс жұлдыру, ЖРВИ, жүктілік,  екпелер, дәрілер қабылдау (аспирин, антибиотиктер), түнгі аусымнан кейін, жоғары немесе төмен қан қысымы және басқа. Дегенмен, донорлыққа қажеттілік азайған жоқ. Донорларды тарту қан орталықтарының маңызды жұмыс аспектісі.

Донор болуды ұйғару әрбір адамға жеңіл емес. Көп адамдар өз шешімінің дұрыстығынан қорқуды, толқуды, күмәндануды сезінеді. Донор болуға жиі кедергі - мәліметтерінің жетіспеушілігі болып табылады. Мейлінше көп таралған қорқыныштың бірі - жұқтырып алу қорқынышы болып табылады. Қан қызметінде тек қанға арналған бір реттік залалсыздандырылған қапшықтар, қан беру және алуға дайындық процедурасының барлық сатысында  әрбір донор үшін  жеке төсемдер қолданылады. Қан алуды жүзеге асыратын эксфузионистер қолғаппен жұмыс істейді, қан мен оның компоненттері залалсыздандырылған қапшықтарда (гемокондарда) жабық жүйеде болады, қанды ажырату (компоненттерге бөлу), залалсыздандыру бұзылмастан және жабық жүйеде немесе автоматтандырылған қан сепараторларының қолданылуымен немесе құбырларды залалсыз жалғауға арналған қондырғы арқылы жүргізіледі. Осылайша, қан қызметіндегі – «донордың денсаулығына  еш зиян келтірмей –пациентке жақсы көмек ету» тұрақты ереже сақталады. Жаңа нарықтық қатынастың әрекет ету жағдайында донорлық үшін мотивация мен ынталандыру болмайды.

«Қан мен оның компоненттерін ақылы негізде тапсырғаны (донациялағаны) үшін донорларға ақы төлеу мөлшерін және оны жүзеге асыру ережесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2009 жылғы 30 желтоқсандағы № 2300 Қаулысымен сәйкес өтеусіз қан доноры — 0,25 АЕК алады. «Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы» Қазақстан Республикасының 2009 жылғы 18 қыркүйектегі № 193-IV Кодексінің 167 бабы   жұмыс берушімен келісім бойынша қан мен оның компоненттерін донациялау күні немесе басқа күні донор болып табылатын қызметкерге бір күндік демалыс беріледі.  Донордың демалыс күні жеке кәсіпкерлерді қызықтырмайды, ал өтемақы тым аз, сондықтан қан тапсырғаны үшін ақшалай сыйақы алмағанда, адамгершілік принциптерін дамыту қажет.

Қан тапсыру бұл ең жақсы адамгершілік қасиеттің көрсеткіші. Азаматтық гуманизм мен патриоттықтың жоғарғы формасы.  Тегін және бірнеше рет қан тапсыру – бұл қайырымдылық жасау. Бұл қасиетті қалыптастыруды балалық және жасөспірім жастан бастау қажет. Денсаулықты балалық және жасөспірім жастан нығайту және сақтау – бұл жақсы донорлық құдірет. ҚР денсаулық сақтауды дамытудың 2011-2015 жылдарға арналған «Саламатты Қазақстан» мемлекеттік бағдарламасына сәйкес, ұлт денсаулығын сақтау және нығайту қажет, сәйкесінше қан және оның компоненттерінің сау, тегін, ерікті донорлар саны артады.

            Барлық аймақтарда дені сау адамдардың қоғамдық маңызды ісіне тарту үшін донорлар мектебі ашылуда, қайырымдылық пен гуманизмге тәрбиелей отыра, балабақшаларда және мектептерде, ұйымдарда сабақтар өткізіледі.

О.В.Боцвина