2023 жылғы 24 тамызда сағат 14:30-да қан орталығы ғимаратында кәсіпорын қызметкерлері арасында «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы заңнама талаптарын сақтау мәселелері бойынша» семинар өткізілді.

«Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы заңнама талаптарын сақтау мәселелері бойынша»

семинар

«Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы» 2015 жылғы 18 қарашадағы № 410-V ҚРЗ Заңы (бұдан әрі - Заң) сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл саласындағы қоғамдық қатынастарды реттейді және Қазақстан Республикасының сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясатын іске асыруға бағытталған.

Осы бағыттағы өзекті мәселелер мен шараларды шешуде заңдылықты жетілдіру бойынша жұмыстар тұрақты негізде жүргізілуде.

Сыбайлас жемқорлық кең таралған құбылыс болып табылады. Ол елеулі әлеуметтік, моральдық, экономикалық және саяси проблемалар тудырады, билік органдарының қызметіне теріс әсер етеді, мемлекеттік билік институттарына деген сенімді бұзады, дамуға кедергі жасайды және бәсекелестікті бұрмалайды. Ол әділеттілікті бұзады, адам құқықтарына күмән келтіреді және мұқтаж адамдарға көмек көрсетуге кедергі болып табылады.

Заңның 22-бабына сәйкес сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимылды өз құзыреті шегінде барлық мемлекеттік органдар, ұйымдар, квазимемлекеттік сектор субъектілері және лауазымды адамдар жүргізуге міндетті.

Заңға сәйкес сыбайлас жемқорлықты ресми түсіндіру мынадай түрде жазылады:

Сыбайлас жемқорлық-жауапты мемлекеттік лауазымды атқаратын адамдардың, мемлекеттік функцияларды орындауға уәкілеттік берілген адамдардың, мемлекеттік функцияларды орындауға уәкілеттік берілген адамдарға теңестірілген адамдардың, лауазымды адамдардың өздерінің лауазымдық (қызметтік) өкілеттіктерін және олармен байланысты мүмкіндіктерді жеке өзі немесе делдалдар арқылы мүліктік (мүліктік емес) игіліктер мен артықшылықтар алу немесе алу мақсатында заңсыз пайдалануы өзі үшін не үшінші тұлғалар үшін, сол сияқты осы тұлғаларға игіліктер мен артықшылықтар беру арқылы пара беру.

Сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылық-заңда әкімшілік немесе қылмыстық жауаптылық белгіленген, сыбайлас жемқорлық белгілері бар құқыққа қарсы кінәлі әрекет (әрекет немесе әрекетсіздік).

Парақорлық-сыбайлас жемқорлықтың ең тән, қауіпті және кең таралған көрінісі.

Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінде парамен байланысты қылмыстардың үш түрі көзделген:

- пара алу (366-бап);

- пара беру (367-бап);

- парақорлыққа делдалдық (368-бап).

Пара алу - ең қауіпті лауазымдық қылмыстардың бірі, әсіресе оны адамдар тобы жасаса немесе қорқытып алумен қоса жүрсе, ол лауазымды адамның жеке өзі немесе делдал арқылы материалдық құндылықтарды, мүліктік артықшылықтар мен заңды немесе заңсыз әрекеттер (әрекетсіздік) үшін пайда алуы болып табылады.

Пара беру - лауазымды адамды заңды немесе заңсыз әрекеттерге (әрекетсіздікке) көндіруге не берушінің пайдасына қандай да бір артықшылықтар беруге, алуға, оның ішінде қызмет бойынша жалпы қамқоршылыққа немесе жолсапарлыққа көндіруге бағытталған қылмыс.

Парақорлыққа делдалдық - пара алушыға және пара берушіге олардың арасында пара алу және беру туралы келісімге қол жеткізуге немесе оны іске асыруға жәрдемдесу.

МЫНАЛАР ПАРА БОЛУЫ МҮМКІН:

Заттар - ақша, оның ішінде валюта, банк чектері мен бағалы қағаздар, бағалы металдар мен тастардан жасалған бұйымдар, автомашиналар, азық-түлік өнімдері, бейне техника, тұрмыстық аспаптар және басқа тауарлар, пәтерлер, саяжайлар, қала сыртындағы үйлер, гараждар, жер учаскелері және басқа да жылжымайтын мүлік.

Қызметтер мен пайда - емдеу, жөндеу және құрылыс жұмыстары, санаторий және туристік жолдамалар, шетелге сапарлар, ойын-сауық және басқа да шығындарды ақысыз немесе төмендетілген құны бойынша төлеу.

Заң шығарушы пара алудың дербес белгілері ретінде жалпы қамқоршылықты немесе қамқорлықты қамтыды.

Жалпы қамқоршылыққа, атап айтқанда, қызмет көрсетілмеген көтермелеуге, лауазымын кезектен тыс негізсіз арттыруға, қажеттіліктен туындамайтын басқа да ic-әрекеттер жасауға байланысты іс-әрекеттер жатқызылуы мүмкін.

Мысалы, лауазымды адамның пара берушінің немесе ол ұсынған адамдардың қызметтік іс-әрекетіндегі олқылықтар немесе бұзушылықтар үшін шаралар қабылдамауын, оның заңсыз іс-әрекеттеріне ықпал етпеуін ізгілікке жатқызған жөн.

 Тағы қандай қылмыстар сыбайлас жемқорлық болып табылады?

Парақорлықтан басқа, ҚР Қылмыстық кодексіне сәйкес сыбайлас жемқорлық қылмыстары мынадай әрекеттер болып табылады:

- Адам өзінің қызметтік жағдайын пайдалана отырып жасаған сеніп тапсырылған бөтен мүлікті иемдену немесе ысырап ету;

- Адамның өзінің қызметтік жағдайын пайдалана отырып жасаған алаяқтық;

- Лауазымды тұлғаның шот-фактураны жазып беру бойынша жұмыстарды нақты орындамай, қызметтер көрсетпей, тауарларды тиеп-жөнелтпей іс-әрекеттер жасауы;

- Адам өзінің қызметтік жағдайын пайдалана отырып жасаған қаржылық (инвестициялық) пирамида құру;

- Адам өзінің қызметтік жағдайын пайдалана отырып жасаған қылмыстық жолмен алынған ақшаны және (немесе) өзге де мүлікті заңды айналымға тарту;

- Адам өзінің қызметтік жағдайын пайдалана отырып жасаған экономикалық контрабанда;

- Адамның өзінің қызметтік жағдайын пайдалана отырып жасаған рейдерлігі;

- Заңсыз ойын бизнесін ұйымдастыру, егер бұл әрекет осындай қызметті жеңілдіктер мен артықшылықтар берумен немесе өзге нысандағы қамқорлықпен байланысты болса;

- Кәсіпкерлік қызметке заңсыз қатысу, егер бұл әрекет осындай ұйымға жеңілдіктер мен артықшылықтар берумен немесе өзге нысандағы қамқорлықпен байланысты болса;

- Заңды кәсіпкерлік қызметке кедергі жасау;

- Қызметтік жалғандық;

- Қызметтегі әрекетсіздік;

- Бастықтың немесе лауазымды адамның билікті немесе қызметтік жағдайды қызметтің мүдделеріне қайшы теріс пайдалануы;

- Билікті немесе қызметтік өкілеттіктерді асыра пайдалану;

- Биліктің әрекетсіздігі, яғни бастықтың немесе лауазымды адамның өзінің қызметтік міндеттерін орындамауы.

 Пара ұсынудың кейбір жанама белгілерін қарастырайық, ол төменде көрсетілгендей болуы мүмкін:

1. Мүмкін болатын пара туралы әңгіме аллегориялық сипатқа ие, пара берушінің сөзі даулы мәселені оң шешкен кезде оған ақша береді немесе қандай да бір қызмет көрсетеді деген ашық мәлімдемелері жоқ бір буынды сөйлемдерден тұрады; бұл жағдайда ешқандай «қауіпті» сөз тіркестеріне жол берілмейді.

2. Әңгімелесу барысында пара беруші куәгерлер немесе аудио, бейне техника, жест-ишара немесе мимика болған жағдайда, бұл мәселені басқа жағдайда (басқа уақытта, басқа жерде) шешу мүмкіндіктерін талқылауға дайын екенін анық көрсетеді.

3. Параның сомасы немесе сипаты айтылмайды; сонымен бірге тиісті сандар қағазға жазылуы, калькуляторда немесе компьютерде терілуі және әлеуетті пара алушыға көрсетілуі мүмкін.

4. Пара беруші әңгімелесуді күтпеген жерден үзіп, материал қалтасын, конвертті, портфельді, пакетті қалдырып, үй-жайдан кетуге сылтау айтуы мүмкін.

Қызметке жүгінген азаматтар, кәсіпорынның құрылымдық бөлімшесінің қызметін тексеруді жүзеге асыратын лауазымды тұлғалар тарапынан ықтимал арандатушылықтарды болдырмау үшін:

1) келушілер орналасқан қызметтік үй-жайларды және жеке заттарды (киім, портфельдер, сөмкелер және т. б.) қараусыз қалдырмауға;

2) келуші кеткеннен кейін жұмыс орнында немесе жеке заттарында қандай да бір бөгде заттар табылған жағдайда, ешқандай дербес іс-қимыл жасамай, басшылыққа дереу баяндалсын.

дереу басшылыққа баяндауға міндетті.

ПАРА ҰСЫНҒАН НЕМЕСЕ ҚОРҚЫТҚАН ЖАҒДАЙДАҒЫ СІЗДІҢ ІС-ӘРЕКЕТТЕРІҢІЗ

- пара беруші (пара беруші) пара алуға (беруге) дайын немесе үзілді-кесілді бас тарту ретінде түсіндіре алатын асығыс мәлімдемелерге жол бермей, өте сақ, сыпайы, сыпайы әрекет ету;

- Сізге ұсынылған шарттарды мұқият тыңдап, дәл есте сақтаңыз (сомалардың мөлшері, тауарлардың атауы және қызметтердің сипаты, пара беру мерзімдері мен тәсілдері, пара беру нысаны, мәселелерді шешу реттілігі);

- пара беру уақыты мен орны туралы мәселені келесі әңгімеге ауыстыруға тырысыңыз және келесі кездесу үшін сізге таныс орынды ұсыныңыз;

- әңгімеде бастаманы өз мойныңызға алмаңыз, «қабылдау үшін көбірек жұмыс жасаңыз», әлеуетті пара алушыға (пара берушіге) «сөйлеуге» мүмкіндік беріңіз, сізге мүмкіндігінше көп ақпарат беріңіз;

- Сіздің диктофоныңыз болған жағдайда пара немесе оны бопсалау туралы ұсынысты жазуға (жасырын) тырысуға;

- осы факті туралы қызметтік жазба түрінде жоғары тұрған басшылыққа баяндауға;

- Комплаенс-қызметке жазбаша немесе ауызша хабарласу арқылы мына 8-705-910-22-04 телефон арқылы хабарласуға болады:

- сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл жөніндегі уәкілетті органға немесе 1424 Call орталығына дайындалып жатқан қылмыс туралы жазбаша немесе ауызша хабарласу.

         ПАРА БЕРУ НЕМЕСЕ ҚОРҚЫТУ ФАКТІСІНЕН КЕЙІН НЕ ІСТЕУ КЕРЕК?

1. Жергілікті билік органдарының (әкім аппаратының) өкілдері, құқық қорғау және арнаулы органдардың және өзге де мемлекеттік мекемелердің қызметкерлері тарапынан пара ұсынған немесе қорқытып алған жағдайда, Сіз тікелей осы органдардың өз қызметкерлері жасаған қылмыстардың жолын кесу мәселелерімен айналысатын өз қауіпсіздік бөлімшелеріне жүгіне аласыз.
2. Сіз Сізге пара ұсынғаны немесе оны қорқытып алғаны туралы хабарласқан құқық қорғау органы басшысының қабылдауына кіріңіз.
3. Сізге пара беру немесе оны қорқытып алу фактісі туралы өтініш жазыңыз, онда дәл көрсетіңіз:

лауазымды адамдардың қайсысы (тегі, аты, әкесінің аты, лауазымы, мекемесі) Сізге пара ұсынады немесе оны қорқытып алады;

ұсынылатын немесе қорқытып алынатын пара сомасы мен сипаты қандай болса;

нақты қандай әрекеттер (немесе әрекетсіздік) үшін Сізге пара ұсынады немесе оны қорқытып алады;

параны тікелей беру қай уақытта, қай жерде және қалай болуға тиіс;

бұдан әрі құқық қорғау органының нұсқауларына сәйкес ic-қимыл жасауға;

белгіленген тәртіппен жіберілсін.

Сыбайлас жемқорлықтың алдын алу мақсатында мемлекеттік кірістер органына кірістер мен мүлік туралы декларацияны ұсыну «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы» Заңның 11-бабында көзделген белгіленген қаржылық бақылау шарасы болып табылады.

Егер жасалған әрекетте қылмыстық жазаланатын әрекет белгілері болмаса, кірістер мен мүлік туралы декларацияны табыс етпеу немесе мұндай декларацияда толық емес, дұрыс емес мәліметтер беру әкімшілік жауаптылыққа әкеп соғады.

 Айта кету керек, Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күреске біздің кәсіпорынның барлық қызметкерлері қатысуы керек және бұл - әркімнің өз іс-әрекеті үшін ғана емес, жалпы ұжымның жұмысы үшін де жауапкершілігі. Қазақстан Республикасының Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы заңнамасының талаптарын сақтау тұрақты бақылауда. Кез келген жағдайда сыбайлас жемқорлық көріністеріне қатаң қарсы тұру қажет, бұл әркімнің міндеті.